Εμμηνόπαυση

Τι είναι κλιμακτήριος, περιεμμηνόπαυση, εμμηνόπαυση και μετεμμηνόπαυση;

Κλιμακτήριος είναι η φάση η χρονική περίοδος στη ζωή μιας γυναίκας που χαρακτηρίζεται από την προοδευτική ελάττωση της λειτουργίας των ωοθηκών και στην οποία μια γυναίκα περνά από την αναπαραγωγική στη μη αναπαραγωγική ηλικία.
Προεμμηνόπαυση ή περιεμμηνόπαυση είναι το χρονικό διάστημα της κλιμακτηρίου πριν από την εμμηνόπαυση, δηλαδή το διάστημα κατά το οποίο ο κύκλος της γυναίκας είναι συνήθως ακανόνιστος ενώ ταυτόχρονα μπορεί να υπάρχουν έχουν εμφανιστεί και συμπτώματα ή ενοχλήματα της εμμηνόπαυσης.
Εμμηνόπαυση είναι η οριστική διακοπή της περιόδου της γυναίκας και συμβαίνει κατά τη διάρκεια της κλιμακτηρίου. Για να θεωρηθεί ότι μια γυναίκα βρίσκεται στην εμμηνόπαυση θα πρέπει να υπάρχει διακοπή της περιόδου για διάστημα 12 μηνών, χωρίς να υπάρχει κάποια εμφανής φυσιολογική ή παθολογική αιτία που να ευθύνεται για αυτό.
Μετεμμηνόπαυση είναι το χρονικό διάστημα που ξεκινάει από την εμμηνόπαυση.

Πότε εμφανίζεται η εμμηνόπαυση;

Πρόκειται για φαινόμενο που εξελίσσεται σταδιακά. Η ωοθηκική λειτουργία αρχίζει προοδευτικά να ελαττώνεται από την ηλικία των 35 με 40 ετών, για να σταματήσει οριστικά στο τέλος της 4ης με αρχές τη 5ης δεκαετίας της ζωής. Η μέση ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης στον πληθυσμό της Ευρώπης είναι μεταξύ 50 και 51 ετών.

Η εμφάνιση εμμηνόπαυσης σε γυναίκες μικρότερες των 40 ετών ονομάζεται πρόωρη εμμηνόπαυση ή πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια.

Η εμφάνιση της εμμηνόπαυσης μετά την ηλικία των 55 ετών χαρακτηρίζεται ως καθυστερημένη εμμηνόπαυση.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τον χρόνο εμφάνισης της εμμηνόπαυσης;

Οι παράγοντες αυτοί δεν έχουν διευκρινιστεί πλήρως.

Φαίνεται όμως ότι εμπλέκονται κληρονομικοί παράγοντες, συνήθειες (όπως το κάπνισμα) και εξωγενείς παράγοντες (ψυχολογικοί, έντονο stress).

Αντίθετα παράγοντες όπως η ηλικία της εμμηναρχής, ο αριθμός των κυήσεων, η μακροχρόνια χρήση αντισυλληπτικών δισκίων, το ύψος και το βάρος της γυναίκας, δε φαίνεται να επηρεάζουν με την ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης.

Πως εκδηλώνεται η εμμηνόπαυση;

Στα πρώτα 2-3 χρόνια κατά τα οποία επέρχονται οι ορμονικές μεταβολές της εμμηνόπαυσης, οι περισσότερες γυναίκες μπορεί να παρουσιάζουν μια ποικιλία συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα που προκαλεί η εμμηνόπαυση οφείλονται κυρίως στην έλλειψη οιστρογόνων και παρουσιάζονται στο 80% των γυναικών.

Αγγειοκινητικές διαταραχές
Είναι από τα συχνότερα συμπτώματα και περιλαμβάνουν τις εξάψεις και τις νυχτερινές εφιδρώσεις.
- Οι εξάψεις (αίσθημα εναλλαγής θερμού και ψυχρού), διακρίνονται σε 3 κατηγορίες: 1) ελαφριές όταν δε συνοδεύονται από εφίδρωση, 2) μέτριες, όταν συνοδεύονται από εφίδρωση και 3) σοβαρές, όταν συνοδεύονται από εφίδρωση και αναγκάζουν τη γυναίκα να διακόψει τη συνήθη δραστηριότητα.
- Οι νυχτερινές εφιδρώσεις, μπορεί να εμφανίζονται ανεξάρτητα από την παρουσία εξάψεων και ξυπνούν τη γυναίκα κατά τη νύχτα.

Συνήθως δεν απαιτούν κάποια θεραπεία και η ένταση θα μειωθεί προοδευτικά και τελικά θα σταματήσει. Η αποφυγή έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες, του αλκοόλ, του καπνίσματος και των συναισθηματικών φορτίσεων μπορεί να είναι χρήσιμες. Στις περιπτώσεις που τα συμπτώματα είναι έντονα, μπορεί να χορηγηθεί θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
Διαταραχές του ύπνου - Αϋπνία
Είναι αποτέλεσμα των ορμονικών μεταβολών. Επιπλέον μπορούν να προκληθούν και έμμεσα εξαιτίας των εξάψεων και των νυχτερινών εφιδρώσεων.
Συμπτώματα από το ουροποιητικό
Οφείλονται στην ατροφία του επιθηλίου του κατώτερου ουροποιητικού συστήματος και της χαλάρωσης των μυών του πυελικού εδάφους. Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι η συχνουρία, η δυσουρία, η νυχτουρία και η ακράτεια ούρων. Επίσης αυξάνεται η συχνότητα των ουρολοιμώξεων.
Συμπτώματα από το γεννητικό σύστημα
Προκαλείται ατροφία, λέπτυνση, ξηρότητα και μείωση της ελαστικότητας του κόλπου. Ο κόλπος γίνετε πιο ευαίσθητος σε λοιμώξεις, τραυματισμούς, εκδορές, αιμορραγία και πιο σπάνια, άλγος κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής (δυσπαρευνία). Σε περίπτωση κάθε αιμορραγίας μετά την εμμηνόπαυση θα πρέπει να γίνετε έλεγχος της προέλευση της, για τον αποκλεισμό κακοηθειών.
Μείωση της σεξουαλικής διάθεσης (libido)
Οι μεταβολές που συμβαίνουν κατά την εμμηνόπαυση (εξάψεις, εφιδρώσεις, δυσπαρευνία, κ.α.) ευθύνονται για τη μείωση της σεξουαλικής διάθεσης.
Μεταβολές του δέρματος
Η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων σε συνδυασμό με τη γήρανση του δέρματος, οδηγούν σε μείωση του κολλαγόνου του δέρματος. Το δέρμα γίνεται λεπτότερο, ξηρότερο και λιγότερο ελαστικό.
Οστεοπόρωση
Η μείωση του επιπέδου των οιστρογόνων αυξάνει το ρυθμό απώλειας της οστικής πυκνότητας, με αποτέλεσμα την αύξηση της ευθραυστότητας των οστών και του κινδύνου για κατάγματα.
Αύξηση του σωματικού βάρους
Μια προοδευτική αύξηση του βάρους με ρυθμό περίπου 1.5 kg/έτος, παρατηρείται στο διάστημα πριν από την εμμηνόπαυση και μετά από αυτή. Επίσης παρατηρείται ανακατανομή του λίπους στο σώμα.
Καρδιαγγειακό σύστημα
Οι γυναίκες πριν από την εμμηνόπαυση φαίνεται να παρουσιάζουν μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, εμφράγματος του μυοκαρδίου, καρδιακής ανακοπής και αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, σε σύγκριση με τους άνδρες. Αυτό οφείλεται στην προστατευτική επίδραση των οιστρογόνων. Μετά την εμμηνόπαυση ο καρδιαγγειακός κίνδυνος αυτός, αυξάνει προοδευτικά.
Άλλα συμπτώματα
Σπανιότερα μπορεί να παρουσιαστούν διαταραχές όπως πονοκέφαλοι, διαταραχές της μνήμης και της συγκέντρωσης, έλλειψη ενδιαφέροντος, κατάθλιψη, πόνοι στις αρθρώσεις και τους μυς, κράμπες, ταχυκαρδίες και αίσθημα παλμών.

Ορμονικοί προσδιορισμοί - Εξετάσεις ελέγχου

Η μέτρηση των επιπέδων των γοναδοτροφινών, και ειδικά της FSH (θυλακιοτρόπου ορμόνης), αποτελεί τον πιο ευαίσθητο δείκτη για τον προσδιορισμό της έναρξης της εμμηνόπαυσης. Σε γυναίκες που συνεχίζουν να έχουν έμμηνο ρύση, ακανόνιστη ή όχι, η ανεύρεση αυξημένης τιμής της FSH μεταξύ της 2ης έως και της 4ης ημέρα του κύκλου θεωρείται ενδεικτικό σημείο ελάττωσης της λειτουργικότητας των ωοθηκών.

Όταν έχει εγκατασταθεί η εμμηνόπαυση (περισσότεροι από 12 μήνες χωρίς έμμηνο ρύση) τα επίπεδα της FSH αυξάνονται περαιτέρω.

Προσεκτική αξιολόγηση χρειάζονται γυναίκες που βρίσκονται στην περιεμμηνόπαυση και λαμβάνουν αντισυλληπτικά δισκία, οπότε οι γοναδοτροφίνες είναι συνήθως κατασταλμένες. Η πιθανότητα σύλληψης σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, μετά από τη διακοπή των αντισυλληπτικών δισκίων για αρκετές εβδομάδες ή και μήνες. Ωστόσο, αύξηση των επιπέδων της FSH σε συνδυασμό με μείωση των οιστρογόνων καθιστά τη γονιμότητα πρακτικά ανέφικτη.

Στις γυναίκες που βρίσκονται σε περιεμμηνοπαυσιακή ηλικία και παρουσιάζουν συμπτώματα και σημεία ανεπάρκειας οιστρογόνων, ενώ έχουν φυσιολογικά ή και χαμηλά επίπεδα γοναδοτροφινών, θα πρέπει να γίνετε μέτρηση της προλακτίνης, λόγω της πιθανότητας καταστολής των γοναδοτροφινών από τυχόν αύξησή της. Ο έλεγχος επίσης της λειτουργίας του θυρεοειδή είναι χρήσιμος, λόγω της αυξημένης συχνότητας εμφάνισης υποθυρεοειδισμού σε αυτές τις ηλικίες.

Θα πρέπει να υποβάλλεται σε κάποιο έλεγχο η γυναίκα στην εμμηνόπαυση;

Είναι απαραίτητη η λεπτομερής καταγραφή μιας πλειάδας ατομικών στοιχείων για κάθε γυναίκα που μπαίνει στην περίοδο της εμμηνόπαυσης. Η προσεκτική αξιολόγησή τους θα οδηγήσει στην εξατομικευμένη προληπτική αλλά και θεραπευτική αντιμετώπισής της κάθε γυναίκας.

Επιπλέον κάθε γυναίκα μετά την εμμηνόπαυση, θα πρέπει να υποβάλλεται σε μια σειρά εξετάσεων που περιλαμβάνουν:

Μέτρηση της οστικής πυκνότητας
Ο κίνδυνος για εμφάνιση οστεοπόρωσης αυξάνει σημαντικά μετά την εμμηνόπαυση, λόγω της μείωσης των επιπέδων των οιστρογόνων. Η μέτρηση της οστικής πυκνότητας είναι ο καλύτερος τρόπος για την εκτίμηση του κινδύνου εμφάνισης οστεοπορωτικών καταγμάτων και της ανάγκης για λήψη θεραπείας για να μειωθεί η απώλεια οστικής πυκνότητας και να αυξηθεί η αντοχή των οστών.
Τεστ Παπανικολάου
Είναι απαραίτητη η ετήσια εξέταση για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. (Διαβάστε περισσότερα για το τεστ Παπανικολάου)
Εξέταση των μαστών και μαστογραφία
Ετήσιος έλεγχος για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού. (Διαβάστε περισσότερα για την Εξέταση των μαστών και τη Μαστογραφία)
Έλεγχος των λιπιδίων του ορού – εκτίμηση καρδιαγγειακού κινδύνου
Οι γυναίκες πριν από την εμμηνόπαυση φαίνεται να παρουσιάζουν μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, εμφράγματος του μυοκαρδίου, καρδιακής ανακοπής και αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, σε σύγκριση με τους άνδρες. Αυτό οφείλεται στην προστατευτική επίδραση των οιστρογόνων. Μετά την εμμηνόπαυση ο καρδιαγγειακός κίνδυνος, προοδευτικά αυξάνει.
Διακολπικό υπερηχογράφημα της μήτρας και των ωοθηκών
Ετήσιος έλεγχος για τον έλεγχο της κατάστασης του ενδομητρίου και των ωοθηκών. Σε κάθε περίπτωση εμφάνισης αίματος μετά την εμμηνόπαυση είναι απαραίτητος ο επανέλεγχος. (Διαβάστε περισσότερα για το διακολπικό υπερηχογράφημα).

Η πρώιμη εμμηνόπαυση χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη αντιμετώπιση;

Οι επιπτώσεις της παρατεταμένης ανεπάρκειας των οιστρογόνων στο καρδιαγγειακό σύστημα και στα οστά, επιβάλλουν την εφαρμογή παρατεταμένης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης, στις γυναίκες με πρώιμη εμμηνόπαυση.

Τι είναι η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;

Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης χορηγείται για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των σχετιζόμενων με την εμμηνόπαυση συμπτωμάτων και παθήσεων, αλλά και για τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής με τη διατήρηση της σωματικής και ψυχολογικής υγείας της γυναίκας.

Χρειάζονται όλες οι γυναίκες θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;

Συμπτώματα που οφείλονται στην εμμηνόπαυση θα εμφανιστούν περίπου στο 80% των γυναικών. Στο 15% αυτών των γυναικών τα συμπτώματα θα είναι τόσο έντονα, που θα προκαλούν προβλήματα στην καθημερινή ζωή της γυναίκας, και θα την αναγκάσουν να ζητήσει την παρέμβαση του γυναικολόγου.

Ποια είναι η σχέση της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης με τον καρκίνο του μαστού;

Έχει πραγματοποιηθεί μεγάλος αριθμός μελετών για την πιθανή σχέση της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης με τον καρκίνο του μαστού με αντικρουόμενα αποτελέσματα. Άλλες μελέτες δείχνουν αύξηση, άλλες μείωση και άλλες καμιά επίδραση της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης στη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι ο κίνδυνος αυξάνει με τη μακροχρόνια χορήγηση των οιστρογόνων, ενώ μετά τη διακοπή τους ελαττώνεται προοδευτικά, για να επανέλθει στα επίπεδα του γενικού πληθυσμού σε μια πενταετία μετά από τη διακοπή τους.

Είμαι στην εμμηνόπαυση και είδα αίμα, τι θα πρέπει να κάνω;

Κάθε γυναίκα που βρίσκεται στην εμμηνόπαυση και βλέπει αίμα, ακόμη και σε ελάχιστη ποσότητα, θα πρέπει να απευθύνεται στο γυναικολόγο για να γίνει πλήρης έλεγχος για την προέλευση του.

Η αιμορραγία στην εμμηνόπαυση μπορεί να οφείλεται σε ατροφία, φλεγμονές, υπερπλασία ενδομητρίου ή και νεοπλάσματα των έσω γεννητικών οργάνων (τράχηλος, ενδομήτριο, ωοθήκες).

Ο έλεγχος περιλαμβάνει λήψη τεστ Παπανικολάου, γυναικολογική εξέταση και διακολπικό υπερηχογράφημα. Σε αρκετές περιπτώσεις θα απαιτηθεί να γίνει λήψη βιοψίας από το ενδομήτριο (υστεροσκόπηση ή διαγνωστική απόξεση).